Klaas Driebergen: Bommel en Bijbel
Bijbel en christendom in de Bommelverhalen van Marten Toonder
uitg. Aspekt · 2012
3e druk met nieuw omslag 2018
ISBN: 9789461532206
paperback · 347 pagina’s
Bommel en Bijbel
Bijbel en christendom in de verhalen van Marten Toonder
Marten Toonder portretteerde in zijn verhalen over Olivier B. Bommel en Tom Poes met een grote knipoog de Nederlandse samenleving. Het is daarom niet verbazend dat hij zich daarbij ook bezig heeft gehouden met het calvinisme, dat immers als een belangrijk bestanddeel van de Nederlandse volksaard wordt gezien. Op een fraaie manier verbeeldde hij dit bijvoorbeeld in de Zwarte Zwadderneel. Deze boeteprediker tegen hovaardij en winderigheid bedient zich van een prachtige variant op de ‘tale Kanaäns’. Want Toonder was ook een liefhebber van archaïsch woordgebruik, dat hij in het bijzonder aantrof in de taal van de oude Statenbijbel.
Er zijn nog meer redenen waarom Toonder interesse had in de Bijbel, waarmee hij in zijn jeugd al kennismaakte. Het was voor hem een bron van boeiende verhaalmotieven, waaruit hij meer dan eens putte. Het verhaal ‘De zelfkant’ is bijvoorbeeld gebaseerd op de geschiedenis van Job. Daarnaast werd hij geïntrigeerd door de bijbelse ideeën over God, schepping en mens, die hij tegelijk ook bekritiseerde en met zijn eigen levensbeschouwelijke opvattingen confronteerde. Ook dit vindt zijn weerslag in sommige van zijn beste verhalen, zoals ‘De Grote Onthaler’ en ‘De andere wereld’.
In Bommel en Bijbel ga ik uitgebreid op dit alles in. Een aantal verhalen waarin de Bijbel en het christendom een belangrijke rol spelen, worden nader op dit onderwerp geanalyseerd. Kortom: een boek dat dieper ingaat op de inhoud en de achterliggende ideeën van de Bommelverhalen.
Het boek is een bewerking van de scriptie waarmee ik in 2007 afstudeerde als neerlandicus aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Het bevat veel illustraties uit de Bommelverhalen en is voorzien van een nieuwe omslagtekening, gemaakt door Wil Raymakers. (N.B.: deze illustratie is ook als genummerde prent verkrijgbaar. Kijk daarvoor hier.)
Bestellen
Kies het gewenste aantal en klik op ‘In winkelmand’.
In de media
Er is in de media erg veel positieve aandacht besteed aan Bommel en Bijbel. Hier een zo compleet mogelijk overzicht.
Boekenmening.net, 15 maart 2022
Recensie door Frea Kroese.
“Een uitstekend boek als je meer wilt weten over hoe in de verhalen van Marten Toonder gespeeld wordt met uitdrukkingen in de Nederlandse taal en woorden en verhalen in de Bijbel.”
“Als je een liefhebber bent van de Bommelverhalen en de Bijbel goed kent is dit zeker een boek om kennis van te nemen.”
De Bezieling, 17 januari 2018
Interview met mij door Cees Veltman.
CultureleRaadPapendrecht.nl, augustus/september 2015
Blogreeks van Piet Kaptein over de Bommelverhalen met verwijzingen naar Bommel en Bijbel.
“Wat mij niet lukte ging Driebergen goed af. Hij bewerkte zijn scriptie […] en in 2012 was Bommel en Bijbel het grote resultaat.”
Lees de afleveringen van 31 augustus, 7, 14 en 21 september 2015
Interpretatie (tijdschrift voor bijbelse theologie), juli 2013
Recensie door Willien van Wieringen.
“Dit boek maakte mij, Bommelfan, op voorhand blij, en het heeft mij niet teleurgesteld.”
LeesKost.nl, 8 juli 2013
Recensie door Piet Windhorst.
“Een bijzonder waardevol boek voor de met de Bijbel bekende Bommelfanaat.”
Spiegel der letteren (tijdschrift voor Nederlandse literatuurgeschiedenis en literatuurwetenschap), jrg. 55, nr. 2, 2013
Recensie door Rita Ghesquiere.
“Bommel en Bijbel biedt een boeiende insteek aan wie het werk van Toonder wil (her)lezen. Klaas Driebergen is niet alleen goed vertrouwd met het oeuvre van Marten Toonder, maar ook met de receptiegeschiedenis. […] Driebergen plaatst de Bommelverhalen in een bredere context van secularisatie en kerkverlatersproza en verwijst daarbij naar auteurs als Jan Wolkers of Maarten ’t Hart, die op hun beurt afstand namen van het Nederlands Calvinisme.
Bommel en Bijbel leest vlot en biedt veel informatie over een weliswaar specifiek onderwerp dat toch een breed publiek kan aanspreken. […] De adstructie is uitstekend. De gehanteerde terminologie zowel in verband met intertekstualiteit, religieus taalgebruik of godsdienstsociologie wordt kort en helder verklaard. Stellingen en analyses zijn voorzien van het nodige bewijsmateriaal in noten en bibliografie. […]
Driebergen heeft oog voor details en dwingt de lezer om aandachtig naar de tekeningen van Toonder te kijken en opnieuw te proeven van diens taal […]. En ten slotte weet en schrijft Driebergen ook dat de Bijbel slechts een beperkte opstap biedt en dat er veel andere manieren zijn om Toonder te lezen en van zijn werk te genieten. Dit boek opent alvast de deur naar een van de vele werelden achter de Bommelverhalen.”
Doopsgezind NL, mei 2013
Recensie door Martin Maassen.
Streven (cultureel maatschappelijk maandblad), jrg. 80, nr. 5, mei 2013
Recensie door Panc Beentjes.
“Een zeer interessant boekwerk. […] Driebergen is zeker niet de eerste die schrijft over de relatie tussen Bommelverhalen en Bijbel. Maar hij is waarschijnlijk wel de meest uitvoerige en meest volledige van degenen die zich hieraan hebben gewaagd. Het boek is mooi uitgegeven en bevat een groot aantal illustraties uit de Bommelstrips; op die manier wordt het betoog uitstekend toegelicht.”
VrijZicht Magazine, april 2013
Blog door Co Allan.
Liter (christelijk literair tijdschrift), jrg. 16, nr. 69, maart 2013
Recensie door Diederick van Dalen.
“Bommel en Bijbel geeft een goed inzicht in de verhouding tussen Marten Toonder en het christendom, alsook in het veelvuldige gebruik door Toonder van tale Kanaäns. Driebergen heeft er duidelijk veel werk van gemaakt. Het sterkste punt van dit boek is evenwel dat Driebergen geen oordeel geeft over het godsbeeld van Toonder of over de wijze waarop hij soms de spot drijft met het christendom, maar dit alleen toont.”
Voorster Nieuws, 23 januari 2013
Mini-recensie door Ronald J.J. Meijer.
“Een must voor de ‘volgers’!”
Stripschrift, januari 2013
Recensie door Ruud Booms.
“Het is een vlot geschreven boek geworden, vol anekdotes, een reeks appendices en absoluut niet zwaar. De inhoud geeft te denken, als je begrijpt wat ik bedoel.”
Kerk en theologie, jrg. 64, nr. 1, januari 2013
Recensie door Liuwe H. Westra.
“Dit boek, verschenen in het honderdste geboortejaar van Toonder, is een passende hommage aan deze taalbouwer. […] Dat het boek is ontstaan als afstudeerscriptie is niet te zien: het is een afgewogen en grondige studie geworden. […] Dit is een feest der herkenning voor liefhebbers van Bommel èn Bijbel! […] Juist omdat deze verhalen zo populair zijn, mag dit werk in geen enkele zichzelf respecterende theologische boekenkast ontbreken.”
NBD Biblion, januari 2013
Korte recensie door de Nederlandse bibliotheekdienst, geschreven door Martin de Jong.
“Driebergen […] schetst in het eerste deel onder meer Toonders levensbeschouwing en graaft daarbij dieper dan Hazeu in zijn biografie. Evenzeer diepgravend zijn de analyses die in het tweede deel gegeven worden van een elftal Bommelverhalen. […] Het boek zal de Bommelliefhebber aanspreken.”
Neder-L, 9 januari 2013
‘Elektronisch tijdschrift voor de neerlandistiek’; recensie/column door Marc van Oostendorp.
Wat Bijft… (RKK, Radio 5), 9 december 2012
Kort interview door Edith Boeker.
Beluister hier (vanaf 4:15 en 10:00)
NCRV-gids, nr. 49, 8-14 december 2012
Korte recensie door Hennie Burggraaff.
“Een boeiend boek. […] Een onmisbaar boek voor Bommelfans, maar ook voor mensen die willen weten hoe religie doorwerkt in de kunsten.”
de Volkskrant, 24 november 2012
Aandacht voor het boek door Olaf Tempelman in zijn column ‘Tijdgeest’ onder de titel ‘Het boek der boeken’.
“Bij Olivier B. Bommel dacht ik niet meteen aan de Bijbel. Ten onrechte, heb ik geleerd uit Bommel en Bijbel van Klaas Driebergen (inderdaad: Bijbel- én Bommelkenner).”
VolZin, nr. 23, 23 november 2012
Recensie door Cees Veltman.
“Een genot om te lezen.”
De Stentor (en andere regionale kranten), 10 tot 19 november 2012
Kleine recensie ‘Inspiratie’.
“De Bijbel is altijd een bron van inspiratie geweest voor kunstenaars. Toch zullen lezers van Ollie B. Bommel zich er lang niet altijd van bewust zijn dat die strip van Marten Toonder doordrenkt is van Bijbelse beelden, taal en ideeën. […] Klaas Driebergen pluist in Bommel en Bijbel uit waar Toonder zijn inspiratie zocht.”
Andersdenkenden (RKK, Radio 5), 21 oktober 2012
Gerard Klaasen interviewt Wim Hazeu over zijn Toonder-biografie; in het programma ook een kort gesprek met mij over Bommel en Bijbel.
Beluister hier (ongeveer halverwege)
de Volkskrant, 20 oktober 2012
Vermelding van het boek tussen andere Toonder-uitgaven, bij een recensie door Frits van der Waa van de Toonder-biografie van Wim Hazeu.
Nederlands Dagblad, 19 oktober 2012
Recensie door Rien van den Berg (samen met de Toonder-biografie van Wim Hazeu), plus aandacht door Roel Sikkema in het ‘redactioneel’ van de bijlage Gulliver.
“Een van de interessantste van het rijtje [boeken over Toonder].” [Sikkema]
“Wie een beetje bij wil blijven moet uit de stroom boeken [over Toonder] er ten minste twee opvissen. De biografie van Wim Hazeu natuurlijk, maar ook de studie Bommel en Bijbel van Klaas Driebergen. […] Noodzakelijke aanvulling [op de biografie]. […] Een goede studie over Toonders verhouding tot het christendom.” [Van den Berg]
Friesch Dagblad, 16 oktober 2012
Recensie door Wybe Fraanje.
“Al met al heeft Driebergen een alleraardigst boek geschreven, waarvan Bommel- en Bijbelliefhebbers – vooral degenen in wie die twee verenigd zijn – met volle teugen zullen genieten.”
Haarlems Dagblad, 15 oktober 2012
Kleine recensie ‘Heer Bommel soms heel bijbelvast’.
“Stevige kost, maar nuttig voor de Bommellezer.”
Eye-opener (EO, Radio 5), 13 oktober 2012
Interview van een uur door Joop van der Elst.
Katholiek Nieuwsblad, nr. 41, 12 oktober 2012
Recensie door Henk Rijkers.
“Dit boek is een mooi voorbeeld hoe een kenner van het werk van Marten Toonder over een totaal ondergeschikt aspect toch een dik, lezenswaardig en boeiend boek kan schrijven. […] Alles bijeen een boeiende zoektocht naar Toonders levensovertuiging.”
Oba.nl, 28 september 2012
Boekenblog door Leo Willemse.
[niet meer online]
Trouw, 27 september 2012
Artikel en interview door Gerrit-Jan KleinJan (over maar liefst drie pagina’s).
Reformatorisch Dagblad, 26 september 2012
Interview door Evert van Vlastuin.
Schepper & Co (NCRV, Radio 5), 16 september 2012
Interview van een kwartier door Hijlco Span.
Beluister hier (vanaf 03:40)
Bestellen
Kies het gewenste aantal en klik op ‘In winkelmand’.